- Tên tiếng Việt: Sâm tố nữ, Săn dây củ tròn, Kwao Krua Kwao, White Kwao Krua.
- Tên khoa học: Pueraria mirifica Airy Shaw et Suvat.
- Họ: Đậu (Fabaceae).
- Công dụng: làm đẹp chống nếp nhăn, làm đen tóc và kích thích mọc tóc; giảm đục thủy tinh thể; hỗ trợ điều trị mất trí nhớ, tăng cường thể lực, tăng dẻo dai; tăng tuần hoàn máu và điều trị rối loạn giấc ngủ.
Mô tả cây Sâm tố nữ
Sâm tố nữ là loài dây leo, có thể dài tới 10m, sống lâu năm. Rễ cây phát triển thành củ tròn, to. Lá kép, mọc so le gồm 3 lá đơn nguyên hoặc xẻ thùy. Các cụm hoa hình chùm mọc so le, mọc ở kẽ lá gồm nhiều loại hoa màu xanh tím, thơm. Quả giáp dẹt màu vàng nhạt, có lông mềm, thắt lại giữa các hạt.
Phân bố thu hoạch và chế biến
Phân bố: Sâm tố nữ lần đầu tiên được tìm thấy ở phía Bắc Thái Lan, Myanmar cách đây 800 năm. Hiện nay, loài cây này phân bố chủ yếu trong các khu rừng rụng lá ở vùng Đông Bắc và Tây Bắc Thái Lan, Myanma, Ấn Độ. Tại Việt Nam, năm 2011, trong một chuyến điều tra khảo sát nguồn tài nguyên cây thuốc tại Bản Cá – Sơn La, Cử nhân Ngô Văn Trại – Nguyên cán bộ Viện Dược Liệu Trung Ương đã tình cờ phát hiện thấy sự có mặt của Sâm tố nữ trong khu vực sinh sống của người dân tộc Thái trắng. Qua điều tra thăm hỏi, được biết những người phụ nữ Thái sinh sống tại đây thường xuyên dùng củ Sâm tố nữ này đắp mặt, sắc lấy nước uống để giúp tóc dài mềm mại, da dẻ mịn màng, eo thon và tăng khả năng sinh đẻ. Trong suốt quá trình nghiên cứu, các nhà khoa học Việt Nam còn phát hiện ra giống Sâm này phân bố ở các tỉnh phía Tây Bắc Việt Nam như Sơn La, Yên Bái, Tuyên Quang và một số huyện miền núi của Thanh Hóa và Nghệ An. Tuy nhiên, do phần củ làm thuốc, vì vậy sau khi khai thác thì cây không còn khả năng tái sinh. Cùng với nhu cầu sử dụng gia tăng ngày một lớn, hiện nay loài cây này trở nên rất quý hiếm và hiếm gặp ở Việt Nam.
Thu hoạch: Vào tháng 10 – 12
Chế biến: Phơi khô làm thuốc
Bộ phận sử dụng của Sâm tố nữ
Rễ củ và hoa Sâm tố nữ được dùng làm thuốc.
Thành phần hóa học
Các nhà khoa học đã tìm thấy ít nhất 17 hoạt chất có tác dụng oestrogen trong sâm tố nữ, bao gồm:
10 isoflavonoid (daizein, genistein, kwakfurin, daidzin, genistin, puerarin…)
4 coumestan (coumestrol, mirificouestan, miricoumestan hydrate, miricoumestan glycol)
3 chromen (miroestrol, isomiroestrol, deoxymiroestrol).
Tất cả các chất này đều có cấu trúc tương tự 17β-estradiol.
Trong đó, 2 chất miroestrol và deoxymiroestrol, với hàm lượng 2-3mg trong 100mg bột rễ P.mirifica khô, chính là 2 hoạt chất có hoạt tính oestrogen mạnh nhất trong tất cả các oestrogen có nguồn gốc từ thực vật, với hoạt tính oestrogen lần lượt mạnh gấp 1000 và 10000 lần so với mầm đậu nành.
Tác dụng của Sâm tố nữ
Theo y học cổ truyền
Tính vị, quy kinh
Rễ củ Sâm tố nữ có vị ngọt, cay, tính bình, vào 2 kinh tỳ và vị.
Công năng, chủ trị
Các cộng đồng địa phương ở Thái Lan đã sử dụng Sâm tố nữ trong hơn một trăm năm, đặc biệt là vì các phẩm chất trẻ hóa của nó.
Nó có thể dùng như một loại kem dưỡng ẩm da, cải thiện sự phát triển của tóc, cải thiện tính linh hoạt và hoạt động tình dục, và làm to ngực.
Có công dụng ngăn ngừa mất xương và khả năng giảm các triệu chứng sau mãn kinh.
Các đặc tính chống tăng đường huyết, chống oxy hóa.
Theo y học hiện đại
Cải thiện chỉ số lipid huyết tương bằng cách giảm LDL-cholesterol (Lipid xấu) và tăng nhẹ HDL-cholesterol (Lipid tốt)
Chế độ ăn uống giàu chất béo là một trong những nguyên nhân chính gây ra bệnh xơ vữa động mạch. Việc tiêu thụ thực phẩm có hàm lượng lipid cao làm tăng mức LDL-cholesterol, dấu hiệu của bệnh.
Trong 1 nghiên cứu cho mô hình động vật thỏ ăn chế độ ăn giàu chất béo (chế độ ăn chứa 1% cholesterol) trong mười hai tuần và theo dõi sự thay đổi của thành phần lipid huyết tương sau khi điều trị. Kết quả báo cáo rằng Sâm tố nữ có thể làm giảm tổng lượng cholesterol trong máu và mức LDL-cholesterol.
Việc bổ sung Sâm tố nữ như một liệu pháp thay thế hormone đã cho thấy tác dụng có lợi trên hồ sơ lipid huyết tương.
Cải thiện chức năng nội mô mạch máu và cứu vãn sự suy giảm cấu trúc mạch máu
Nghiên cứu về tác dụng ngăn ngừa sự hình thành mảng xơ vữa động mạch sau khi sử dụng Sâm tố nữ. Khi tiêu thụ chế độ ăn giàu chất béo trong mười hai tuần, chúng tôi đã quan sát thấy sự dày lên của lớp thân của động mạch, nguyên nhân là do sự tăng sinh và di chuyển của các tế bào cơ trơn mạch máu khỏi lớp môi trường. Điều này dẫn đến thu hẹp lòng mạch và do đó làm giảm lưu lượng máu.
Việc bổ sung Sâm tố nữ hàng ngày cùng với chế độ ăn uống giàu chất béo làm giảm sự dày lên của thành động mạch, cũng như cải thiện sự co mạch qua trung gian nội mô. Quan sát này tương tự với Statin và nghệ, trước đây được biết đến như những chất chống xơ vữa.
Từ đó, gợi ý rằng Sâm tố nữ có thể được sử dụng như một chất bổ sung chế độ ăn uống để ngăn ngừa hình thành xơ vữa.
Chất chống oxy hóa
Một số isoflavonoid trong Sâm tố nữ có hoạt tính chống oxy hóa tương tự như alpha tocopherol hoặc vitamin E. Sâm tố nữ làm giảm quá trình chết tế bào thần kinh phụ thuộc vào thời gian và liều lượng chống lại các tác nhân gây độc thần kinh trong mô hình bệnh Alzheimer trong ống nghiệm.
Chống ung thư
Thành phần của Sâm tố nữ, đã hoạt động chống lại một số dòng tế bào ung thư phụ khoa và kích hoạt các thụ thể estrogen ER-alpha và ER-beta.
Chiết xuất ethanol có tác dụng chống tăng sinh trên các dòng tế bào ung thư vú MCF-7, ZR-75-1, MDA-MB-231, SK-BR-3 và Hs578T. Một thành phần khác, được gọi là PE-D, ảnh hưởng đến sự phát triển phụ thuộc vào liều lượng và phụ thuộc vào thời gian trên một số dòng tế bào ung thư vú (MCF-7, MDAMB-231) và sự phát triển của buồng trứng và ung thư cổ tử cung.
Sâm tố nữ cũng có tác dụng trên dòng tế bào u gan HepG2 ở người có chứa thụ thể estrogen và gen phóng xạ luciferase. Sâm tố nữ đã cho thấy hiệu quả chống ung thư có lợi bằng cách ức chế cytochrome P450 trong gan trên mô hình chuột.
Cải thiện sức khỏe của phụ nữ trong thời kỳ mãn kinh
Cây có tác dụng estrogen phụ thuộc vào liều lượng đối với quá trình hình thành âm đạo của chuột. Các phytoestrogen với liều chiết xuất từ rễ 1.000mg / ngày làm giảm nồng độ canxi và hormone tuyến cận giáp trong huyết thanh ở khỉ tuổi mãn kinh và do đó, có thể có lợi trong việc điều trị chứng mất xương do thiếu hụt estrogen.
Liều lượng và cách dùng Sâm tố nữ
Các sản phẩm thương mại có sẵn ở dạng bào chế tại chỗ (kem, gel và xà phòng) hoặc đường uống (viên nang hoặc viên nén). Một số nghiên cứu lâm sàng sử dụng 200 đến 400mg (chiết xuất từ rễ hoặc củ) bằng đường uống mỗi ngày. Các nhà sản xuất thương mại đề nghị uống 250mg (rễ hoặc củ) mỗi sáng và tối.
Bài thuốc chữa bệnh từ Sâm tố nữ
Sâm tố nữ thường dùng với liều 5mg/kg/ngày vào buổi tối để chống nếp nhăn, làm đen tóc và kích thích mọc tóc, giảm đục thủy tinh thể, hỗ trợ điều trị mất trí nhớ, tăng cường thể lực, tăng dẻo dai, tăng tuần hoàn máu và điều trị rối loạn giấc ngủ.
Lưu ý khi sử dụng Sâm tố nữ
Sử dụng sâm tố nữ quá liều có thể gây nên các tác dụng phụ như chóng mặt, đau đầu, đau ngực, chảy máu âm đạo bất thường,… Do đó, các bạn nên dùng dược liệu này theo đúng liều lượng và thời gian mà bác sĩ quy định.
Thành phần dược tính của sâm tố nữ có thể can thiệp vào hệ thống nội tiết tố. Vì vậy, người mắc bệnh u nang buồng trứng, ung thư tuyến giáp hoặc người có khối u, bệnh nhân bị gan… không nên sử dụng thảo dược này điều trị bệnh để tránh trường hợp bệnh tồi tệ thêm.
Phụ nữ đang cho con bú hoặc mang thai không nên sử dụng
Deoxymiroestrol có trong sâm tố nữ có đặc tính không bền nên khi gặp nhiệt độ cao có thể bị oxy hóa nhanh. Vì vậy, để đảm bảo chất lượng, bạn nên dùng trực tiếp. Ngoài ra, có thể mua và sử dụng các sản phẩm chăm sóc sức khỏe điều chiết từ nguyên liệu này để tăng tính hiệu quả.
Bảo quản Sâm tố nữ
Tránh nơi ẩm ướt và ánh nắng.
Trên đây là các thông tin về đặc điểm, hình ảnh, công dụng và các bài thuốc từ cây Sâm tố nữ cũng như một số lưu ý cần quan tâm. Tuy nhiên, để bài thuốc mang lại tác dụng điều trị cao và hạn chế tác dụng phụ, người bệnh vẫn nên tham khảo chuyên gia về cách dùng và liều lượng.
